Του συνεργάτη μας,Γιάννη Δ.Κουρμπέλη
Την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 ο Άγιος Ιωάννης ήταν ένα από τα ισχυρότερα χωριά του Βιλαετίου του Αγίου Πέτρου. Ήταν ένα πλούσιο χωριό με 13 εκκλησίες, 2 μοναστήρια, πυργόσπιτα και αρχοντικά, καθώς και μία σχολή. Οι Αγιαννίτες ήταν ως επί το πλείστον πλούσιοι έμποροι, που εμπορεύονταν συχνά στο εξωτερικό και οι άνθρωποι του χωριού ηταν μορφωμένοι. Έτσι οι συνθήκες ήταν κατάλληλες για τον ξεσηκωμό του έθνους.
Ήδη από τις αρχές του 1821 οι Αγιαννίτες προετοιμάζονταν για τον ξεσηκωμό. Στις αρχές του 1821 ο Αγιαννίτης προεστός Πάνος Σαρηγιάννης, μαζί με τον Αγιοπετρίτη Αναγνώστη Κοντάκη, μάζευαν χρήματα για πολεμοφόδια, ενώ συγχρόνως <<εμπούκωναν>> με γρόσσια τους Τούρκους. Για τις προετοιμασίες της επανάστασης αναφέρεται λεπτομερώς ο Πάνος Σαρηγιάννης:
<<Εστείλαμε τον Αντώνη Τερζάκη στις Σπέτσες κι αγόρασε 800 οκάδες μπαρούτι σε βαρέλια προς δέκα γρόσσια, 2000 οκάδες προς 3 γρόσσια, 10.000 τσακμακόπετρες από τον Σπύρο Τσαγκάκη, γρόσσια 1500, πεντακόσια δεκάρια φυσέκια, προς ένα γρόσσι και 20.000 οκάδες αραποσίτι προς 15 παράδες. Όλα αυτά τα πολεμοφόδια τα μεταφέρανε βράδυ σε μια σπηλιά διόμισυ ώρες μακριά από τον Πραστό, κατά το μοναστήρι της Έλωνας. Μόνο το αραποσίτι μεταφέρανε στον Άγιο Πέτρο για να μη φαίνωνται και να δικαιολογούνται οι διάφορες αυτές κινήσεις…>>
Στις αρχές του 1821 ο ηγούμενος της Μονής Λουκους, Νεόφυτος Τζαφέρης, καθώς και οι ηγούμενοι των μοναστηριών Θεολόγου και Παλαιοπαναγιάς, Ιωσήφ Μπουλούκος και Νικηφόρος Κοράλλης, γίνονται μέλη της Φιλικής Εταιρίας στις Σπέτσες. Οι Τούρκοι όμως κάτι υποψιάστηκαν και ζήτησαν εξηγήσεις από τον Πάνο Σαρηγιάννη. Ο Σαρηγιάννης, για να τους δικαιολογήσει, είπε πως πήγαν στις Σπέτσες για να διαμαρτυρηθούν για τους προεστούς του Αγιάννη. Στη συνέχεια απέλυσε τον Νεόφυτο Τζαφέρη, υποτίθεται ως τιμωρία για τα παράπονά του στους Σπετσιώτες.
Στις 24 Μαρτίου 1821 ο Πάνος Σαρηγιάννης κηρύσσει την έναρξη της επανάστασης στον Άγιο Ιωάννη. Την ίδια μέρα κηρύσσεται η επανάσταση και στον Άγιο Πέτρο, από τον Αναγνώστη Κοντάκη. Αμέσως οι Αγιοπετρίτες συλλαμβάνουν τον καδή (=διοικητή) του χωριού τους και τον φυλακίζουν στην Σχολή Καρυτσιώτη στον Αγιάννη. Την ίδια μέρα πάνω από 100 Αγιαννίτες οργανώνονται σε στρατιωτικά σώματα. Κύριος οπλαρχηγός του χωριού ορίζεται ο Γεωργάκης Διγενής. Λίγες μέρες αργότερα φτάνουν στο χωριό και οι αδερφοί Ζαφειρόπουλοι (Πάνος, Κωνσταντίνος και Ιωάννης), από το εξωτερικό
Ο χώρος της Σχολής Καρυτσιώτη σήμερα. Εδώ φυλακίστηκε στις 24 Μαρτίου 1821 ο καδής του Αγίου Πέτρου.
Την επόμενη μέρα (25η Μαρτίου) ο Γεωργάκης Διγενής, με 200 άνδες, μαζί με τον Πάνο Σαρηγιάννη, φτάνουν στο Στρατόπεδο των Βερβένων, ή αλλιώς κελάρι. Εκεί συγκεντρώθηκαν πολεμοφόδια, όπλα και άνδρες και αποτέλεσε ορμητήριο των Ελλήνων της περιοχής εναντίον των Τούρκων. Υπεύθυνος του κελαριού ορίστηκε ο Αγιαννίτης Γεώργιος Τροχάνης.
Με επιστολή της 14ης Απριλίου 1821 ο Πάνος Σαρηγιάννης, μαζί με τον Γεώργιο Χαρίτο ζητούσε από τους άρχοντες των Σπετσών να τους δώσουν σιτάρια, αραποσίτια, γεννήματα. Επιπλέον ανέφερε τι συνέβαινε στην Τριπολιτσά, ενώ ζητά να μάθει νέα από την Κωνσταντινούπολη. Η επιστολή αυτή γράφτηκε στον Άγιο Ιωάννη.
Στις 18 Μαϊου 1821 οι Αγιαννίτες πολεμούν δυναμικά στην τριπλή μάχη Βερβένων – Δολιανών – Δραγουνίου, υπό την αρχηγία του Πάνου Ζαφειρόπουλου (Άκουρου) και του Γεωργάκη Διγενή. Ο δε Γεωργάκης Διγενής έπεσε ηρωϊκά αμυνόμενος στο Δραγούνι, μαζί με άλλους 17 Αγιαννίτες, από τις δυνάμεις του Κεχαγιάμπεη. Οι Αγιαννίτες πολεμούν την ίδια χρονιά και στις μάχες του Βαλτετσίου, Αγίου Σώστη, Ομέρ Τσαούση κ.α.
Ο οπλαρχηγός Νικήτας Σταματελόπουλος (ή Νικηταράς), ο οποίος πρωταγωνίστησε στις μάχες αυτές.
Στις 14 Ιουνίου 1821 ο Πάνος Σαρηγιάννης έγραφε από τον Άγιο Ιωάννη προς τους προύχοντες των Σπετσών και της Ύδρας πως με διαταγή της Πελοποννησιακής Γερουσίας δεν επιτρεπόταν εμπορεύονταν οι πατριώτες, αλλά να συμμετέχουν στουν ιερό αγώνα. Συγκεκριμένα έγραφε:
<<Γνωρίζομεν τι χρειάζεται από τα εδώ, τα ευλογημένα σας νησιά. Δια τούτο σας πληροφορούμε να στέλνετε ανθρώπους δια να πραγματεύονται φέροντας τα αυτού, οίτινες έχουσι την άδειαν εισόδου και εξόδου, διότι δεν επιτρέπεται οι δικοί μας να πραγματεύωνται, η παρούσα εποχή δε μας συγχωρεί και αναπαρακαλούμεν μην μας το κάνετε κουσούρι…>>
Στις 20 Ιουνίου 1821 ο Δημήτριος Υψηλάντης φτάνει στο Άστρος. Εκεί, και συγκεκριμένα στην Σχολή Καρυτσιώτη (νυν Αρχαιολογικό Μουσείο Άστρους), του παρέθεσαν γεύμα κάτω από τη σκιά του ιστορικού τιλίου (το γεγονός αυτό θα μελετήσουμε σε μελλοντικό άρθρο). Την ίδια μέρα ανέβηκε στον Άγιο Ιωάννη, όπου φιλοξενήθηκε στο αρχοντικό του Πάνου Σαρηγιάννη. Την επόμενη μέρα ο Υψηλάντης μετέβη στο στρατόπεδο των Βερβένων.
Το αρχοντικό του Αναγνώστη Παπάζογλου – Πάνου Σαρηγιάννη. Εδώ φιλοξενήθηκε ο Δημήτριος Υψηλάντης.
Στις 27 Ιουνίου 1821 ο Πάνος Σαρηγιάννης μέσω επιστολής του που την υπογράφουν άλλα 26 άτομα (μεταξύ των οποίων Πανούτσος Νοταράς, Αναγνώστης Παπαγιαννόπουλος, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης κ.α.), προς τους άρχοντες των Σπετσών και Ύδρας, τους μιλάει για τις διαφωνίες που υπάρχουν με τον Δημήτριο Υψηλάντη. Τους έστειλε επίσης 2 οργανισμούς, τον ένα του Υψηλάντη και τον άλλο του Σαρηγιάννη, για να μελετήσουν καλά και να εκφέρουν άποψη για τα τεκταινόμενα.
Τον Αύγουστο του 1821 ο Πάνος Σαρηγιάννης φιλοξενεί στο σπίτι του στον Αγιάννη τους άρχοντες της Ύδρας και των Σπετσών. Απο εκεί τους απέστειλε, στις 21 του ίδιου μήνα, να συναντήσουν τον Μαυροκορδάτο, τον Κρεββατά και τον Παπαγιαννόπουλο. Σκοπός της συνάντησης ήταν η συγκρότηση κυβέρνησης, αλλά αυτό τελικά δεν έγινε. Λέγεται πως πρωτεύουσα θα γινόταν ο Άγιος Ιωάννης.
Οι Αγιαννίτες συμμετέχουν ενεργά και στην Άλωση της Τριπολιτσάς, στις 23 Σεπτεμβρίου 1821, η οποία πολιορκείτο επί πολλούς μήνες. Πολλοί Αγιαννίτες πολέμησαν υπό τις διαταγές του Πάνου Ζαφειρόπουλου. Αξιομνημόνευτο γεγονός είναι ότι ο Αγιαννίτης Κωνστάντιος Κοράλλης, μοναχός της Μονής Λουκούς, ήταν ένας από τους πρώτους που μπήκαν στην Τριπολιτσά.
Το 1822 η Προσωρινή Διοίκησις της Ελλάδος, αποφάσισε την εγκατάσταση, στη Μονή Λουκούς, 70 Αγιορειτών μοναχών από τη Μονή Εσφιγμένου. Τότε οι ντόπιοι μοναχοί εγκατέλειψαν τη Λουκού και ο Κωνστάντιος Κοράλλης εγκαταστάθηκε στη Μονή Θεολόγου, κοντά στον Άγιο Ιωάννη. Εκεί οι μοναχοί τον ανακήρυξαν ηγούμενο της Μονής. Το ίδιο έτος συνέβη η Μάχη των Δερβενακίων, στην οποία είχε πάρει μέρος ο αδερφός του, Ιωσήφ, πολεμώντας κάτω από τις διαταγές του συγχωριανού του, Πάνου Ζαφειρόπουλου (Άκουρου). Μετά την μάχη αυτή ο Ιωσήφ αντί να επιστρέψει στη Μονή Θεολόγου, εγκαταστάθηκε στο Μετόχι της Λουκούς, Άγιος Δημήτριος, κοντά στον Άγιο Ιωάννη. Στο μετόχι ζούσε ο ηγούμενος Νεόφυτος Τζαφέρης και σύντομα αποφάσισαν την εκδίωξη των 70 Αγιορειτών μοναχών, όπου και πραγματοποιήθηκε υπό την αρχηγία του Ιωσήφ Κοράλλη. Αμέσως μετά οι μοναχοί <<εὐρόντες συμφώνους καί τούς προύχοντας τῆς κοινότητος τοῦ Ἀγίου Ἱωάννου>>, προσκάλεσαν τον Κωνστάντιο να γίνει ηγούμενος, αφού ο γέροντας Νεόφυτος παραιτήθηκε. Ο Κωνστάντιος δέχτηκε και παρέδωσε την ηγουμενία της Μονής Θεολόγου στον Νικόδημο Ντρίκο.
Από τις 15 Αυγούστου έως την 1 Οκτωβρίου 1822 ο Άγιος Ιωάννης γίνεται πρωτεύουσα της Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδας. Η κυβέρνηση αποτελείτο από τους: Ανδρέα Μεταξά, Αθανάσιο Κανακάρη, Ιωάννη Ορλάνδο, αδερφούς Κουντουριώτες κ.α. Σύμφωνα με την παράδοση κυβερνείο ορίστηκε το πρώην Κουτιβέϊκο σπίτι (νυν Κάζου), πλησίον της πλατείας. Από τον Άγιο Ιωάννη πάρθηκαν διάφορες αποφάσεις και εστάλησαν πολλά έγγραφα, φέροντα ως τόπο αποστολής τον Άγιο Ιωάννη. Πληροφορίες για την κυβέρνηση του Αγίου Ιωάννου αναφέρουν και διάφοροι ιστορικοί όπως ο Πουκεβίλ, Φωτάκος, Θεοφανίδης κ.α. Η κυβέρνηση παρέμεινε στον Αγιάννη 42 ημέρες και έπειτα μεταφέρθηκε στην Ερμιόνη Αργολίδας. Για την περίοδο αυτή θα μιλήσουμε εκτενέστερα σε μελλοντικό άρθρο.
Το κατά την παράδοση κυβερνείο του Αγίου Ιωάννη. Εδώ στεγάστηκε για 42 η κυβέρνηση της Επαναστατημένης Ελλάδας το 1822.
Το κυβερνείο. Είναι ένα δίπατο πυργόσπιτο με πολεμίστρες, χτισμένο κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.
Στις 18 Οκτωβρίου 1822 οι πρόκριτοι της Κυνουρίας εκλέγουν ομόφωνα αρχηγό της Επαρχίας Αγίου Πέτρου τον Πάνο Σαρηγιάννη. Το έγγραφο εκλογής υπογράφουν από τον Άγιο Ιωάννη οι Πάνος Ζαφειρόπουλος, Πάνος Σαρηγιάννης, Ματθαίος Πρωτοπαπάς και Ευστάθιος Νικολάου.
Στις 10 – 30 Απριλίου 1823 διεξάγεται στην Σχολή Καρυτσιώτη του Άστρους η Β΄ Εθνοσυνέλευση. Στην εθνοσυνέλευση συμμετείχαν πολλοί Αγιαννίτες, μεταξύ των οποίων ο Πάνος Σαρηγιάννης και Πάνος Ζαφειρόπουλος (Άκουρος). Για την Εθνοσυνέλευση του Άστρους θα μιλήσουμε εκτενέστερα σε μελλοντικό άρθρο.
Το 1824 γίνονται προσπάθειες δημιουργίας κυβέρνησης εν καιρώ εμφυλίου. Ο Αγιάννης παραλίγο να ξαναγίνει πρωτεύουσα του κράτους. Στην πρόταση αυτοί αρνήθηκαν οι Υδραίοι αδερφοί Κουντουριώτες.
Τον Μαϊο του 1824 οι εμφύλιες συγκρούσεις στην περιοχή ήταν πολύ έντονες. Στις 14 Μαϊου μια ομάδα ένοπλων Τσακώνων πυρπολεί τα Αγιαννίτικα καλύβια (Άστρος). Ο Άκουρος στη συνέχεια κυνήγησε τους Τσάκωνες και τους συνέλαβε.
Στις Ιουλίου 1826 το στρατιωτικό σώμα του Πάνου Ζαφειρόπουλου κατέσφαξε 400 άραβες σε ενέδρα που είχε στήσει στον Μεχμέτ αγά της Τριπολιτσάς. Αυτό ήταν πολύ βαρύ πλήγμα για τους Οθωμανούς. Γι’ αυτό ο Ιμπραήμ πασάς κατέστρεψε ολοσχερώς τον Άγιο Ιωάννη και ολόκληρη την επαρχία του Αγίου Πέτρου, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
Στα τέλη Ιουλίου – αρχές Αυγούστου 1826 ο Τουρκοαιγύπτιος Ιμπραήμ πασάς, κατέστρεψε ολοσχερώς το χωριό. Οι ορδές του ήρθαν από τον Άγιο Πέτρο και μετά, μέσω του Ξεροκαμπίου, έφτασε στον Αγιάννη. Έπειτα κατέστρεψε τις Μονές Θεολόγου, Λουκούς, Παλαιοπαναγιάς, Αγίας Τριάδας, καθώς και όλα τα γειτονικά χωριά. Οι ορδές κατέστρεψαν εκ θεμελίων τις 13 εκκλησίες του Αγιάννη (πλην του Προδρόμου και του Αγίου Γεωργίου). Οι δύο αυτοί ναοί που γλύτωσαν, υπέστησαν σοβαρές εσωτερικές ζημιές. Καταστράφηκαν επίσης τα δύο μοναστήρια (Θεολόγος και Παναγίτσα Λευκαϊτισσα). Πολλά αρχοντικά πυρπολήθηκαν, ενώ τα σημάδια της καταστροφής είναι ορατά μέχρι σήμερα. Τέλος ο Ιμπραήμ κατέστρεψε ολοσχερώς την καλλιμάρμαρο Σχολή Καρυτσιώτη, ενώ δολοφόνησε όσους μαθητές και καθηγητές βρίσκονταν εκεί. Για την καταστροφή του Αγιάννη θα ασχοληθούμε εκτενέστερα σε μελλοντικό άρθρο.
Το 1827 20 Αγιαννίτες προύχοντες υπέγραψαν μία αναφορά προς την Αντικυβερνητική Επιτροπή, προκειμένου να τειχιστεί το Κάστρο του Παραλίου Άστρους, όπου κατοικούσαν οι αδερφοί Ζαφειρόπουλοι. Οι υπογραφόμενοι ήταν οι εξής: Βασίλειος Αντωνάκης, Σταύρος Γεωργίου, Αποστόλης Ζαχαριάς, Βασίλειος Θεοδωράκης, Κυριάκος Καραγιάννης, Αντώνιος Καραγιαννόπουλος, Παναγιώτης Κολοκοτρώνης, Εμμανουήλ Κωνσταντίνου, Αναγνώστης Λαμπρινός, Ευθύμιος Νικολάου, Γεώργιος Ρούβαλης, Σταύρος Σακελλαρίου, Ανδριανός Σαράτζης, Παναγιώτης Σκορδίλης, Αντώνιος Σταυριανός, Γρηγόριος Τζέγκος, Γιάννης Τζώρτζης, ιερέας Χριστόδουλος και Γεώργιος Ψαρρός.
Το κάστρο Παραλίου Άστρους
Τέλος το 1830 οι πρόκριτοι και δημογέροντες του Αγίου Ιωάννου στέλνουν επιστολή προς τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, η οποία περιέχει ευχές για τον υποψήφιο Βασιλιά της Ελλάδος, πρίγκηπα Λεοπόλδο του Σαξ – Κόμπουργκ. Το έγγραφο φέρει ως τόπο αποστολής τον Άγιο Πέτρο και ημερομηνία την 1η Ιουνίου 1830. Το έγγραφο αυτό υπέγραφαν οι Αγιαννίτες: Ματθαίος Πρωτοπαπάς, Ιωάννης Ζαφειρόπουλος, Ευθύμιος Νικολάου, Νικόλαος Σαρηγιάννης και Δημήτριος Πάσχος.
Πηγές
- Νικολάου Ι. Φλούδα – Θυρεατικά, τόμος Γ’, Αθήνα 1983
- Ι. Κουσκουνά, Κ. Χασαπογιάννη, Ι. Κακαβούλια – Θυρεάτις Γη, Αθήνα 1981
- Διάφορα άρθρα μου από την Wikipedia
Ιωάννης Δ. Κουρμπέλης
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ – ΜΕΡΟΣ Α’ : 15ος – 16ος αι.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ – ΜΕΡΟΣ Β’ : 17ος αι.
