Του συνεργάτη μας ,Γιάννη Δ.Κουρμπέλη

Ο 17ος αιώνας αποτελεί αιώνα ακμής για τον Άγιο Ιωάννη. Ο πληθυσμός του χωριού αυξάνεται σημαντικά, ενώ διάφορα αρχοντικά χτίζονται και εξαίρετες προσωπικότητες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του χωριού.

Στην ενετική απογραφή του Grimani το 1700, ο Άγιος Ιωάννης, που άνηκε τότε στην Επαρχία Αγίου Πέτρου – Τσακωνιάς (Terittorio di San Pietro di Zaccοgna), εμφανίζεται να έχει 140 οικογένειες και 569 κατοίκους. Ο Άγιος Ιωάννης, εμφανίζεται με το όνομα Isi a San Giovanni (= Πόλη του Αγίου Ιωάννη). Από την απογραφή αυτή, σε συνδυασμό με την προηγούμενη του 1696 (την οποία αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο), βλέπουμε ότι ο Άγιος Ιωάννης ήταν ένα υγιές και ακμάζον χωριό με 140 οικογένειες, διαρθρωμένες σε 7 ενορίες.

Το 1715, επετράπη η ίδρυση σχολείου στους κατοίκους του Αγίου Ιωάννου «Ναυπλίου», το οποίο πρόκειται ασφαλώς για τον Άγιο Ιωάννη Αρκαδίας, αφού κατά την Ενετοκρατία, το χωριό υπαγόταν εκκλησιαστικά και διοικητικά στο Ναύπλιο. Το σχολείο αυτό ήταν «ανώτερο» και ονομαζόταν Σχολή του Αγίου Ιωάννου. Η σχολή αυτή αποτέλεσε πρόδρομο της ιστορικής Σχολής Καρυτσιώτη.

Από Πατριαρχικό σιγίλλιο του έτους 1719, ανανεώνεται το πατριαρχικό και σταυροπηγιακό προνόμιο της Μονής. Σε αυτό το έγγραφο αναφέρεται ο Άγιος Ιωάννης ως χωριό πλησιόν της Λουκούς. Επιπλέον αναφέρει ότι κατά το 1550, η Μονή Λουκούς ανακαινίστηκε εκ θεμελιών με τη συνδρομή 6 Αγιαννιτών γουναράδων, οι οποίοι ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη (Για το έγγραφο αυτό μιλήσαμε εκτενώς σε προηγούμενο άρθρο).

Η μονή Λουκούς η οποία ανακαινίστηκε εκ βάθρων κατά το 1550 από 11 γουναράδες με καταγωγή από τα γύρω χωριά.

Το 1725 το όνομα του Αγίου Ιωάννη εμφανίζεται χαραγμένο σε τοιχογραφία στο εσωτερικό του ναού της Αγίας Τριάδας. Ιδού το σχετικό χάραγμα:

<< ΑΨΚΕ (=1725) Δεκεμβρίου ΚΘ’ (=29) η σεβάσμιες κ(αι) ηερές ηκόνες τ(ης) ζωαρχικής Τριάδος βρίσκονται στου αγίου Ιωάννου την εκκλησία εις την χόραν αυτού κ(αι) οπίες ήνε ο Χριστός, ο Άγιος Ιωάννης (;) κ(αι) ανάληψις κ(αι) ο Χριστός όπου έχη τ(ην) Παναγία κατε ρινα ζοαρχική τριάς η άλι η μεταμόρφω(ση) κ(αι) όποτε ανίξι το μονα(στήρι) να ήνεν ηκόνες πατέρες ν(α) επέρνουν (τις) οπίες (εικό)νες ήνε>>

Από το παραπάνω χάραγμα, παρά τις πολλές ανορθογραφίες του, μαθαίνουμε, ότι το 1725 η Μονή Αγίας Τριάδας έκλεισε και διάφορες εικόνες μεταφέρθηκαν στον ναό του Αγίου Ιωάννη (=Πρόδρομος) στο χωριό του Αγίου Ιωάννη. Επιπλέον, σύμφωνα με την παράδοση μετά από μία καταστροφή που συνέβη στον ναό του Προδρόμου, οι εικόνες μεταφέρθηκαν στον ναό του Αγίου Πέτρου (ναός που καταστράφηκε ολοσχερώς το 1826 και βρισκόταν στη θέση Λινοβροχιό).

Ο ναός της Αγίας Τριάδας Μελιγούς

Το 1731 ο Άγιος Ιωάννης αναφέρεται σε πρωτόκολο πληρωμής προϊόντων της Λουκούς <<του χωρίου Αγίου Ιωάννου>>.

Την χρονολογία 1735 βρίσκουμε χαραγμένη σε δύο μάρμαρα που βρίσκονταν στον ναό του Θεολόγου (πρώην μοναστήρι), πλησιόν του Αγίου Ιωάννη. Τα δύο αυτά μάρμαρα φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο Άστρους.

• Το πρώτο μάρμαρο είναι διαστάσεων 15 Χ 4 και γράφει το εξής: <<1735 ΜΑΡΤΙΟΥ 27 ΡΑΦΑΗΛ>>.

Ο Ραφαήλ ήταν ιερομόναχος και διάδοχος του ιδρυτή της μονής Θεολόγου, Διονυσίου.

• Το δεύτερο μάρμαρο έχει διαστάσεις 0,50 Χ 0,40 μ. και γράφει τα εξής: <<1735 ΑΝΑΚΕΝΙSΤΙΚΑ(Ν) ΤΑ ΚΕΛΙΑ ΡΑΦΑΗΛ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟS ΜΑSTΟΡΙS ΚΟSΤΑΝΤΙS ΜΑΡΟΥΔΙS>>
• 

Το καθολικό του πάλαι ποτέ μοναστηριού του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου

Περί το 1740 ιδρύεται το μοναστήρι της Παναγίτσας Λευκαϊτισσας (Ζωοδόχου Πηγής), το οποίο βρισκόταν στον συνοικισμό Μαντικέϊκα, από τον μοναχό Δαμασκηνό Κουλιδά, μέλους της γνωστής αγιογραφικής οικογένειας Κουλιδά, από τον Άγιο Ιωάννη. Ο Δαμασκηνός είχε ζήσει πολλά χρόνια στη Ρωσία και μόλις επέστρεψε ίδρυσε το μοναστήρι το οποίο πλούτισε με εικόνες και σκεύη που είχε αγοράσει από την Ρωσία. Το 1740 μετά από παράκληση των κατοίκων του Αγίου Ιωάννη, ο Δαμασκηνός αφιέρωσε το μοναστήρι στην Μονή Λουκούς, όπου και ηγουμένευσε από το 1740 έως το 1760, όπου πέθανε.

Στις 13 Μαρτίου 1742 αναγείρεται η πηγή Πηγαδάκι, λίγο πιο πάνω από τον Πρόδρομο, στον συνοικισμό Χασαπογιαννέϊκα. Η πηγή χτίστηκε σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, η οποία είναι γραμμένη στα αραβικά, από τον οθωμανό ρεϊζη (= τίτλος αξιωματούχου) Χατζή Ισμαήλ. Ιδού η μετάφραση του σωζώμενου αποσπάσματος της επιγραφής:

<<Ο ρεϊζης Χατζή Ισμαήλ, φιλάνθρωπος και ειρηνόφιλος, αφήνει πηγή νερού καθαρού και γλυκού, χάρη του κόσμου. Για το ζωογόνο έργο του να λέτε τη φετιχά (= προσευχή απ’ το κοράνιο). 13 Μαρτίου 1742>>

Η κτητορική επιγραφή της πηγής είναι ένα από τα λίγα στοιχεία που μαρτυρούν την ύπαρξη Τούρκων στον Άγιο Ιωάννη. Στο περιθώριο της πλάκας υπάρχει αναπαράσταση πουλιού και κυπαρισσιού. Το κυπαρίσσι, στην οθωμανική παράδοση, είναι δείγμα αιωνιότητας, ενώ το πουλί είναι παραδοσιακό δείγμα επισημότητας των Μογγόλων και ψυχοκρατίας των Τούρκων.

Η πηγή Πηγαδάκι

Η Οθωμανική επιγραφή στην πηγή Πηγαδάκι. Είναι ορατά το πουλί, τα κυπαρίσσια, καθώς και δύο ημισέληνοι – σύμβολα του ισλάμ.

Από έγγραφο του 1753 βρίσκουμε πολύτιμες πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατούσε τότε στην Θυρεάτιδα. Το έγγραφο υπογράφεται από τον επίσκοπο Ρέοντος – Πραστού, Νεόφυτο Γιαννούση και φέρει την ημερομηνία 19 Μαϊου 1753. Σύμφωνα με το έγγραφο η Μονή Παλαιοπαναγιάς παίρνει διάφορα κτήματα στον Αγιαννίτικο κάμπο (του Άστρους) από την οικογένεια Μερίκα από τον Πραστό, με αντάλλαγμα κτήματα στις θέσεις Μούχλιαρι, Κουρβελέα, Ασπρογή, Άστρος της Συμίγγινας, Άστρος του Φάραγγα, Γλυφάδα, Ελληνικό κ.α.

Από το έγγραφο αυτό βλέπουμε επίσης ότι το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού κάμπου του Άστρους άνηκε σε Αγιαννίτες, ενώ ελάχιστες τοποθεσίες σε Οθωμανούς. Στο έγγραφο αναφέρονται πολλοί Αγιαννίτες, μεταξύ των οποίων οι: Αναγνώστης Μαρούδης, Μανώλης Κουρέλης (= Κοράλλης ;;), Δημήτρης Μπουντρούνης, Μιχάλης Σαρηγιάννης, Δημήτρης Σαρηγιάννης, Γιάννης Μουριάτης, Πάνος Σαρηγιάννης, Κωνσταντής Παπάζογλης, Σταμάτης Ζαφείρης, Παπά – Ματθαίος, Σταύρος Μπουντρούνης, Καλαμπόκης, Παπα – Μαρίνος, Αναγνώστης Ματθαίος κ.α.

Το 1754 ο Άγιος Ιωάννης αναφέρεται σε επιγραφή στον ναό του Θεολόγου (πρώην μονή). Η επιγραφή αναφέρεται στην αγιογράφηση του ναού από τους Γεώργιο Κουλιδά, ιερέα του Αγίου Ιωάννη και τον γιό του Παναγιώτη. Ιδού η επιγραφή που βρίσκεται στο εσωτερικό του ναού:

<<Ιστορήθη (= αγιογραφήθηκε) δε ο πάνσεπτος ούτος ναός του αγίου ενδόξου και πανεφήμου αποστόλου και ευαγγελιστού του θεού (= Θεολόγου) δια συνδρομής και εξόδου των ευρισκομένων πάντων εν τη αγία μονή ταύτη και βοηθεία παρά των Χριστιανών και κατοικούντων εν τη χώρα του Αγίου Ιωάννου και Μελιγούς, αρχιερατευούντος του πανιερωτάτου Αγίου Ναυπλίου κυρίου Νεοφύτου, ηγουμενευόντος δε του πανωσιοτάτου Θεοκλήτου ιερομονάχου.

         Χειρ δε Γεωργίου ιερέως Κουλιαδ (= Κουλιδά) και οικονόμου Αγίου Ιωάννου μετά του υιού αυτού Παναγιώτου ετος από αδαμ ΖΣΞΒ (= 7262) από δε χριστού ΑΨΝΔ (= 1754) ιανουαρίου ιθ (= 18). Μεθόδιος ιερομόναχος κυπριανός ιερομόναχος καλλίνικος ιερομόναχος και μακάριος ιεροδιάκονος>>

 

Η επιγραφή στο εσωτερικό του ναού

Στις 14 Μαΐου 1765, ύστερα από γραπτή παράκληση των ιερέων και του λαού του Αγίου Ιωάννη, με σιγίλιο του Πατριάρχη Σαμουήλ Χαντζερή, ανασυγκροτήθηκε και ανασυστάθηκε το Φροντιστήριον και σχολείον Ελληνικών γραμμάτων, «πρός διδασκαλίαν καί ψυχικήν ὠφέλειαν, οὖ μόνον τῶν ἐγχωρίων κατοίκων, ἀλλά καί τῶν ξένων παίδων». Το σχολείο αυτό, στεγάστηκε στο μετόχι της Μονής Λουκούς, Άγιο Δημήτριο, πλησίον του Αγίου Ιωάννη. Αυτή η σχολή αποτελεί πρόδρομο της μετέπειτα Σχολής Καρυτσιώτη.

Ο Άγιος Δημήτριος, μετόχι της Μονής Λουκούς

Το 1769 ο Κωνστάντιος Διγενής διορίζεται ηγούμενος της Μονής Λουκούς, μέσω εγγράφου <<των συμπολιτών του Αγιαννιτών>>. Ο Κωνστάντιος Διγενής πέθανε το 1783. (Αρχείο Μονής Λουκούς)

Στη διαθήκη του Αγιαννίτη Βασιλείου Μαρούδη, φέρουσα ημερομηνία 9 Αυγούστου 1786 διαβάζουμε τα εξής:

<<…να με συγχωρέσουν οι χριστιανοί και ο πανάγαθος θεός αυτούς, αφήνω δια την ψυχήν μου το περιβόλι μου είς το μοναστήρι της Λουκούς είς τα όσα λαμβάνει από το περιβόλι τον καθ’ έκαστον χρόνον 70 ή 80 γρόσσια… αυτά να δίδονται εις το σχολείον του χωριού μου (= Η σχολή στον Άγιο Δημήτριο) δια πάντοτε.

        Εις Θεολόγον δυο στρέμματα αμπέλι εις βάντος

        Εις άγιον Βασίλην την εκκλησία, αφήνω ελιές

        Εις Παλαιοπαναγιάν, γρόσια δέκα

        Εις αγίαν Τριάδα, γρόσια δέκα

Βασίλης Μαρούδης, βεβαιώ τα άνωθι

Καλήβια 9 Αυγούστου 1786

μάρτυρες Θεόκλητος ιερομόναχος

αναγνώστης Σαρηγιάννης

   γεωργάκης Σαρηγιάννης >>

{Αρχείο Μονής Λουκούς}

Από αυτή τη διαθήκη παίρνουμε πολλές σημαντικές πληροφορίες. Η σημαντικότερη πληροφορία είναι ότι αναφέρει ως τόπο σύνταξης της διαθήκης τα Καλήβια, δηλαδή τα Αγιαννίτικα Καλύβια, το σημερινό Άστρος. Αυτή είναι η τρίτη κατά σειρά αναφορά τους Άστρους με το όνομα <<Καλύβια>>. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως αφού η πρώτη αναφορά είναι το έτος 1762, το Άστρος άρχισε να ξαναδημιουργείται στις αρχές του 18ου αι. (όπως θα μελετήσουμε σε μελλοντικό άρθρο).

Την περίοδο 1788 – 1793 ηγούμενος της Μονής Λουκούς είναι ο Αγιαννίτης Βενέδικτος Διγενής του Γεωργάκη. Ο Βενέδικτος Διγενής ήταν ένας από τους ισχυρότερος ηγούμενους της Μονής Λουκούς. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ήταν ηγούμενος επέτρεψε στους Δολιανίτες να εγκατασταθούν στις Σπηλιές (των Κάτω Δολιανών), που έως τότε άνηκαν στην Μονή.

Το 1788 ο Γάλλος περιηγητής Villoison, περνώντας από την Κυνουρία αναφέρει πως υπήρχαν τα χωριά <<Πλάτανος, Καρακοβούνι, Άγιος Πέτρος, Αγιάννης κ.α.>>

Το 1792 εγκαταστάθηκαν στον Άγιο Ιωάννη και τα καλύβια του (Άστρος) πολλοί εύποροι Υδραίοι λόγω επιδημίας πανώλης που ξέσπασε στο νησί τους, αλλά και λόγω των επιδρομών του Λάμπρου Κατσώνη.

Το 1793 ο πανίσχυρος Αγιαννίτης προεστός και προύχοντας Αναγνώστης Παπάζογλου, δωρίζει στον ναό του Προδρόμου μία μεγάλη εικόνα του Αγίου Νικολάου. Ιδού η αφιέρωσή του:

<<ΑΥΤΗ ΔΕ ΔΙΑ ΔΑΠΑΝΗΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΜΑΘΕΣΤΑΤΟΥ ΚΑΙ ΕΥΓΕΝΕΣΤΑΤΟΥ ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΚΥΡΙΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΝΤΟΣ ΕΝ ΤΗ ΑΥΤΗ ΚΩΜΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ, ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΘΕΙΣΑ ΔΕ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΕΜΟΥ ΤΟΥ ΤΑΠΕΙΝΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ ΕΝ ΤΗ ΑΥΤΗ ΚΩΜΗ. ΤΑ ΔΕ ΕΝ ΤΗ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΕΙ ΜΑΓΝΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΕΦΕΣΟΥ ΔΙΑΤΕΛΟΥΝΤΟΣ ΠΙΘΟΙΤΟ ΑΥΤΗ ΠΡΟΣΙΟΝΤΑΣ ΤΕ ΕΥΛΑΒΩΣ ΚΑΙ ΕΥΣΕΒΩΣ ΑΥΤΗΝ ΑΣΠΑΖΟΜΕΝΟΥΣ

ΑΨΗΓ (= 1793) ΠΡΟΣ ΘΕΟΝ ΑΜΦΟΙΝ ΕΥΧΕΣΙ>>

 

Ένα μέρος της αφιέρωσης του Αναγνώστη Παπάζογλου στην εικόνα του Αγίου Νικολάου.

Από πατριαρχικό σιγίλλιο του 1798, με υπογραφή του Πατριάρχη και εθνομάρτυρος Γρηγορίου Ε’, ανανεώνεται το σταυροπηγιακό προνόμιο της Μονής Λουκούς. Στο σιγίλλιο μνημονεύεται ο Άγιος Ιωάννης ως χωριό πλησίον της Μονής.

Τέλος το πιό σημαντικό γεγονός του αιώνα αυτού στον Άγιο Ιωάννη, ήταν η ίδρυση της ιστορικής Σχολής Καρυτσιώτη. Το 1798, ο πλούσιος Αγιαννίτης έμπορος, Δημήτριος Καρυτσιώτης (1741 – 1819), ο οποίος ζούσε και εμπορευόταν στην Τεργέστη, ανήγειρε μία μεγαλοπρεπή και «καλλιμάρμαρο» Σχολή, στον λόφο Κουτρί του Αγίου Ιωάννη. Έχτισε, ακόμη, οικήματα για τους μαθητές που φοιτούσαν στη Σχολή και για τους διδασκάλους. Επιπλέον, εφοδίασε τη Σχολή με όργανα φυσικής, αστρονομίας, χημείας, χάρτες και άλλα εποπτικά μέσα διδασκαλίας. Ο Καρυτσιώτης, πλούτισε επίσης τη Σχολή με βιβλία, ενώ δημιούργησε μία μεγάλη βιβλιοθήκη. Η σχολή, είχε εμπορικό και επαγγελματικό προσανατολισμό, με επιθυμία του Καρυτσιώτη, αφού ο ίδιος επιθυμούσε οι συμπατριώτες του να στραφούν προς το εμπόριο. Οι μαθητές, διδάσκονταν αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, μαθηματικά, φυσική – χημεία, γαλλικά και ιταλικά κ.α. Η Σχολή Καρυτσιώτη, λειτουργούσε κανονικότατα και σύντομα απέκτησε μεγάλη φήμη και σ’ αυτήν συνέρρεαν μαθητές από διάφορα μέρη της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και των νησιών.

Ο χώρος της Σχολής Καρυτσιώτη σήμερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ – ΜΕΡΟΣ Α’ : 15ος – 16ος αι.

 

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ – ΜΕΡΟΣ Β’ : 17ος αι.

 

Πηγές

• Νικολάου Ι. Φλούδα – Θυρεατικά, τόμος Γ’, Αθήνα 1982
• Ι. Κακαβούλια, Ι. Κουσκουνά, Κ. Χασαπογιάννη – Θυρεάτις Γη, Αθήνα 1981
• Ιωάννη Μ. Αρβανίτη – Από τις πηγές του λαού μας, τόμος Β’, Αθήνα 1983
• Αποσπάσματα από δικά μου άρθρα στη Wikipedia (Σχολή Καρυτσιώτη κ.α.)

Ιωάννης Δ. Κουρμπέλης