Τα παλαιότερα χρόνια στη Σίταινα λειτουργούσαν τέσσερις νερόμυλοι για τις ανάγκες των κατοίκων του χωριού. Τα δεκάδες χωματάλωνα, πετράλωνα και μαρμαράλωνα, που συνεχίζουν να υπάρχουν τόσο πέριξ του οικισμού, όσο και διάσπαρτα εντός του δάσους της Σίταινας αναδεικνύουν το αλώνισμα από την πλούσια καλλιέργεια του σιταριού, στο οποίο ήταν βασισμένη η διατροφή του ανθρώπου.
Οι νερόμυλοι της Σίταινας, χτισμένοι όλοι στη δεξιά όχθη του ποταμιού, εκμεταλλεύτηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη συνεχή ροή των νερών του, όσο και των πλούσιων πηγών του χωριού. Η συμβολή τους στην τοπική οικονομία, αλλά και την κοινωνία γενικότερα, υπήρξε ανεκτίμητη. Αποτελούσαν λιθόκτιστες κατασκευές, σε έναν μικρό ορθογώνιο χώρο όπου στη μια άκρη του κτίσματος υπήρχε ο αλεστικός μηχανισμός, ενώ στην άλλη περίμεναν οι πελάτες, γίνονταν οι συναλλαγές, η παράδοση αλέσματος, η παραλαβή αλευριού, το ζύγισμα και η πληρωμή.
– Ο μύλος του Αγιάννη του Θεολόγου, στη θέση Μύλος και κάτω από το Κοιμητήριο, περιήλθε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στον Θεόδωρο Παπαγιωργόπουλο και στη συνέχεια στη Δημητρούλα Δ. Κοδέλλα, η οποία τον λειτούργησε έως και τις αρχές της δεκαετίας του 1990, καλύπτοντας μάλιστα και τις ανάγκες αρκετών Καστανιτσιωτών οι οποίοι άλεθαν εδώ τα σιτηρά τους. Η μεγάλη στέρνα, πάνω από το μύλο, αφού γέμιζε με τα άφθονα νερά της βρύσης του Θεολόγου, αποτελούσε την κινητήρια δύναμη για τη λειτουργία του. Ο νερόμυλος αυτός, παρά τις φθορές που έχει υποστεί στο διάβα του χρόνου, είναι και ο μοναδικός που διασώζεται ακέραιος, ξεδιπλώνοντας όμορφες και νοσταλγικές αναμνήσεις. Από τις πιο όμορφες εικόνες των παιδικών μας χρόνων τα ορμητικά νερά της φτερωτής που ξεχύνονταν με σαγηνευτικούς σχηματισμούς και εντυπωσιακούς ήχους στο ποτάμι.
Από τους υπόλοιπους νερόμυλους του χωριού σήμερα έχουμε να παρατηρήσουμε μόνο τα ερείπιά τους, αφού καταστράφηκαν στις μεγάλες πλημμύρες κατά τα έτη 1928, 1954 και 1956.
Οι μύλοι αυτοί ήταν:
– Του Παλαβά ή Παλλαδά, στην ομώνυμη τοποθεσία, ο οποίος αργότερα περιήλθε στον Κόντο και στη συνέχεια στη Δημητρούλα του Ζώργια.
-Του Μιχαλούτσιου, στη θέση Σκαλούνια.
– Ο μύλος της Κλεισούρας -Πλατιάς Λάκας, λίγο πιο κάτω από τον επιβλητικό καταρράκτη στα Βασιλαίικα.
Αξιοθαύμαστες είναι και οι παροιμίες που έχουν συνδεθεί με τους νερόμυλους :
– Καθένας με την έγνοια του κι ο μυλωνάς τ’ αυλάκι.
– Πολλή βουή στο μύλο μας, μα τ’ αλευράκι λίγο.
– Είναι ο καημός του μυλωνά να βάλει μαύρο ρούχο.
– Τα γεννήματα στο άλεσμα φυραίνουν.
– Όποιος αέρας κι αν φυσά, ο μύλος πάντ’ αλέθει.
– Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι.
– Καθένας με το δικό του σακί πάει στο μύλο.
– Ο καλός ο μύλος όλα τ’ αλέθει.
– Ο μύλος χωρίς νερό δεν αλέθει.
– Ο μυλωνάς έγινε βασιλιάς και πάλι αλεύρι γύρευε.
– Όλη μέρα αλέθαμε και το βράδυ πίτουρα.
– Πέντε άντρες στο σπίτι, σύρε νύφη στο μύλο.
– Όποιος μπει στο μύλο βγαίνει αλευρωμένος.
– Με κουβαλητό νερό μύλος δεν γυρίζει.
– Όποιος έχει φίλο μυλωνά αλέθει πρώτος.
– Ο μυλωνάς τινάζει τα γένια του και φτιάχνει κουλούρα.
– Μπάτε σκύλοι αλέστε κι αλεστικό μη δίνετε.
– Τα βάσανά μου είναι πολλά κι ο μύλος δεν τ’ αλέθει.
– Όταν το μυστικό φτάσει στο μύλο δεν μένει εκεί.
– Αν δεν μονιάσουν οι δυο πέτρες αλεύρι δεν βγάζουν.
– Έγινε μύλος…
– Αγιά Βαρβάρα μίλησε κι Σάββας αποκρίθη: Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρετε στο μύλο, γιατ’ αϊ-Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.
Αγορά, συντήρηση – ανακαίνιση και αξιοποίηση του Μύλου από τον Πολιτιστικό Σύλλογο.
Η διάσωση κι ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, η προστασία και αξιοποίηση των πολιτιστικών μας μνημείων και του λαϊκού μας πολιτισμού αποτελούν βασικές αρχές κι αξίες στη στοχοθεσία του Συλλόγου μας, από την ίδρυσή του και και καθ΄ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του.
Στην κατεύθυνση αυτή ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σίταινας θα προβεί άμεσα (έχουν ήδη ξεκινήσει οι διαδικασίες ) στην αγορά του νερόμυλου του χωριού μας, ώστε με τις κατάλληλες και απαραίτητες εργασίες να καταστεί και πάλι ασφαλής και λειτουργικός, αποτελώντας έναν επιπλέον πόλο έλξης για τους επισκέπτες του χωριού μας.
Στόχο μας επίσης αποτελεί η ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου του νερόμυλου καθώς και η δημιουργία παραποτάμιου μονοπατιού με αφετηρία το μύλο.
Ως πρώτη κίνηση ο Σύλλογος προγραμματίζει εθελοντική δράση για τον καθαρισμό και τη βελτίωση του μονοπατιού που οδηγεί από την πλατεία Θεολόγου στο μύλο, όπως και για τον καθαρισμό του περιβάλλοντος χώρου του μύλου. Για την ημερομηνία της εθελοντικής δράσης θα ενημερώσουμε τα μέλη και τους φίλους του Συλλόγου.
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών και την παράδοση στο κοινό, πριν λίγες ημέρες, της “Βίγλας του Καλιοντζή” είμαστε σίγουροι πως, με την υποστήριξη και την αρωγή όλων μας, άλλο ένα όνειρό μας, το όνειρο του νερόμυλου, μπορεί να γίνει πραγματικότητα.
Το Δ.Σ. του Πολιτιστικού Συλλόγου Σίταινας.
