Από τον συνεργάτη μας, Γιάννη Δ. Κουρμπέλη
Ο Γεωργάκης Διγενής (1771 – 18/5/1821) ήταν Αγιαννίτης οπλαρχηγός και πρόκριτος. Ο Γεωργάκης Διγενής αποτελεί μία σημαντική φυσιογνωμία του Αγίου Ιωάννη, που έμεινε γνωστός για την ηρωϊκή θυσία του στη Μάχη του Δραγουνίου. Είναι ένας αφανής ήρωας, που η θυσία του αποτελεί σταθμό στην συμμετοχή των Αγιαννιτών στον αγώνα του 1821. Η ανιδιοτελής και πατριωτική προσωπικότητα του τιμήθηκε από το κράτος, όχι όμως και από την τοπική κοινωνία.
Βιογραφία
Ο Γεωργάκης Διγενής γεννήθηκε το 1771 στη Ζάκυνθο (1). Σύμφωνα με το εγκυκλοπαιδικό λεξικό <<Ήλιος>> ήταν γιος του Ιωσήφ Διγενή, ο οποίος έμεινε γνωστός για τη συμμετοχή του στη μάχη του Λάλα (13 Ιουνίου 1821). Όμως, δεδομένου ότι ο Γεωργάκης ήταν 50 ετών το 1821, είναι πρακτικά αδύνατο να πολεμούσε ο πατέρας του. Ίσως να ήταν αδερφός του ή συγγενής του. Αδερφός του Γεωργάκη ήταν ο Νικόλαος Διγενής. Η οικογένεια Διγενή καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη και μετά την άλωσή της (29 Μαΐου 1453) τα μέλη της εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο και στον Άγιο Ιωάννη. Η οικογένεια Διγενή του Αγίου Ιωάννη αποτέλεσε μία από τις ισχυρότερες και παλαιότερες του χωριού. Από πατριαρχικό έγγραφο του 1719 μαθαίνουμε ότι, περί το 1550, 6 Αγιαννίτες γουναράδες και άλλοι 5 Κυνουριάτες ανακαίνισαν εκ βάθρων την Μονή Λουκούς. Μεταξύ των 6 Αγιαννιτών αναφέρεται ο Δημήτριος Διγενής. Άλλα σημαντικά μέλη της οικογένειας ήταν ο <<Καπετάν Διγενής>>, ο οποίος το 1707 δωρίζει χτήματα στη Μονή Θεολόγου, ο Κωνστάντιος Διγενής ο οποίος το 1769 διορίστηκε ηγούμενος της Μονής Λουκούς και ο Βενέδικτος Διγενής του Γεωργάκη, ο οποίος διορίστηκε ηγούμενος της Μονής Λουκούς το διάστημα 1788 – 1793.
Η ιστορική Μονή Λουκούς. Η παρουσία της οικογένειας Διγενή, εδώ, είναι πολύ σημαντική. Ο Αγιαννίτης Δημήτριος Διγενής ήταν από τους κύριους ανακαινιστές της περί το 1550. Κατά τον 18ο αι. δύο μέλη της οικογένειας έγιναν ηγούμενοί της με πολύ σημαντική δράση: ο Κωνστάντιος και ο Βενέδικτος του Γεωργάκη.
Ο Γεωργάκης Διγενής εγκαταστάθηκε στον Άγιο Ιωάννη, όπου είχε συγγενείς, το 1811, σε ηλικία 40 ετών. Μέσα σε διάστημα 10 χρόνων απέκτησε μεγάλη δύναμη και έγινε πρόκριτος του χωριού. Το σπίτι του στο Άστρος είναι αυτό που άνηκε παλαιότερα στον Κωνσταντίνο Καλαμβοκίδη, κοντά στην πλατεία (2). Δεν γνωρίζουμε ποιο ήταν το σπίτι του στον Άγιο Ιωάννη.
Το αρχοντικό του Γεωργάκη Διγενή στο Άστρος, γνωστό παλαιότερα ως <<Πύργος του Διγενή>>. Άνηκε παλαιότερα στον Κωνσταντίνο Καλαμβοκίδη και βρίσκεται πίσω από τον δρόμο που οδηγεί από τον Άγιο Νικόλαο στην πλατεία του Άστρους.
Ο Γεωργάκης Διγενής συμμετείχε από πολύ νωρίς στις προετοιμασίες της Επανάστασης του 1821. Σύμφωνα με τον ιστοριοδίφη Νικόλαο Ι. Φλούδα, ο Διγενής ήταν φιλικός, χωρίς να μας δίνει περισσότερες πληροφορίες για τη μύησή του. Σύμφωνα με πιστοποιητικό που συνέταξε ο Πάνος Ζαφειρόπουλος, ο Γεωργάκης Διγενής ήταν αυτός που ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης στον Άγιο Ιωάννη (24 Μαρτίου 1821). Σύντομα ορίστηκε κύριος οπλαρχηγός του χωριού και μετέβη, μαζί με άλλους, στο στρατόπεδο των Βερβαίνων με πάνω από 200 άνδρες υπό τις διαταγές του. Ο Διγενής πολέμησε και στη μάχη του Βαλτετσίου (12 Μαΐου 1821).
Στις παραμονές της μεγάλης τριπλής μάχης των Δολιανών – Βερβαίνων – Δραγουνίου, ορίστηκε επικεφαλής ενός στρατιωτικού σώματος 100 περίπου ανδρών και στρατοπέδευσε στο Δραγούνι, όπου ο Παναγιώτης Ζαφειρόπουλος ή Άκουρος είχε ιδρύσει στρατόπεδο. Φαίνεται όμως ότι το στρατόπεδο του Δραγουνίου είχε αποδυναμωθεί, αφού εκείνη την στιγμή ο μόνος που το υπερασπιζόταν ήταν ο Διγενής. Εκεί, πολεμώντας υπό τις διαταγές του Πάνου Ζαφειρόπουλου, έπεσε ηρωϊκά μαχόμενος μαζί με άλλους 17 συμπολεμιστές του, αντιμετωπίζοντας τον στρατό του Κεχαγιάμπεη. Η μάχη του Δραγουνίου συνέβη πιθανόν τις πρωϊνές ώρες και στο σημείο εκείνο υπήρχε έντονη ομίχλη, γεγονός που προκάλεσε την ήττα των Ελλήνων.
Η ηρωϊκή θυσία του, αναφέρεται με γλαφυρά λόγια από πολλούς ιστορικούς. Ο Αγιοπετρίτης Αναγνώστης Κοντάκης γράφει στα απομνημονεύματά του: <<η κολώνα όπου επήγεν εις Δραγούνι ευρήκεν τον Γεωργάκην Διγενήν ανθιστάμενον, επολέμησαν και ετράπησαν οι ιδικοί μας εις φυγήν, φονευθέντος του δυστυχούς Διγενή και άλλων οκτώ…>>. Ο Κοντάκης, κάνει δηλαδή λόγο για φυγή κάποιων στρατιωτών του Διγενή εν ώρα μάχης, γεγονός που προκάλεσε την ήττα. Ο ίδιος μάλιστα, αναφέρει πως ο Πάνος Ζαφειρόπουλος δεν βρέθηκε εκεί αν και ήταν αυτός που είχε ιδρύσει το ομώνυμο στρατόπεδο. Ο ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων γράφει: <<η τρίτη (στήλη των Τούρκων) συγκειμένη το πλείστον εκ του ιππικού, επορεύθη δια της οδού του Κούβλι εις το Δραγούνι, όπου υπήρχε το υπό τον Άκουρον σώμα, διοικούμενον παρά του Γεωργίου Διγενή Βρασιέως … μάλιστα δε οι εν τω Δραγουνίω στρατιώται του Διγενή, εξελθόντες κατά του εχθρού μακράν και υπό του ιππικού περικυκλωθέντες, αδύναμοι εγένοντο προς αντίστασιν και τραπέντες εις φυγήν, απωλέσθησαν 17, εν οις ο Διγενής…>>. Σύμφωνα με τον Φιλήμονα, το στρατιωτικό σώμα του Γεωργάκη Διγενή (τον αναφέρει εσφαλμένα ως <<Βρασιέα>>) διένυσε μεγάλη απόσταση και περικυκλώθηκε από το Τούρκικο ιππικό, κάποιοι μάλιστα εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης (όπως αναφέρει και ο Κοντάκης). Ο Πάνος Ζαφειρόπουλος σε πιστοποιητικό που συνέταξε την 1η Οκτωβρίου 1846 για τον Διγενή, έγραφε: <<επολέμησε ανδρείως εις την των Δολιανών υπερασπιζόμενος με πολλήν γεναιότητα την οποίαν εφύλαττε θέσιν του εις Δραγούνι, όπου περικυκλωθείς από το ιππικό του Κεχαγιάμπεη έπεσε μαχόμενος με 15 άλλους ακόμη συμπατριώτας και συναγωνιστάς του. Ο ενθουσιασμός του μακαρίτου Γ. Διγενή, ο ένθερμος προς την ελευθερίαν της πατρίδος ζήλος του και η ανδρική του καρδιά ήταν απαραδειγμάτιστος. Η πατρίς εστερήθη ένα εκ των σπάνιων στρατιωτών, η δε οικογένειά του τον σωτήρα και ευεργέτην της…>>. Αναφέρει δηλαδή ότι έπεσε πολεμώντας μαζί με άλλους 15 συμπολεμιστές του και συμπατριώτες του (δηλαδή Αγιαννίτες), ενώ παράλληλα εξαίρει το ήθος του και την φλογερή προσωπικότητά του. Κατά την Αγιαννίτικη παράδοση, την οποία μας διέσωσε ο Αγιαννίτης δικηγόρος Νικόλαος Μ. Μερκουριάδης, το μόνο που διασώθηκε ήταν το κεφάλι του Διγενή, το οποίο ενταφιάστηκε στον παλαιό ναό του Αγίου Νικολάου στο Άστρος.
Ο παλαιός ναός του Αγίου Νικολάου στο Άστρος. Εδώ ενταφιάστηκε το κεφάλι του Γεωργάκη Διγενή σύμφωνα με την Αγιαννίτικη παράδοση.
Ο Γεωργάκης Διγενής ήταν παντρεμένος και είχε 2 γιούς: τον Μιχαήλ και τον Βασίλειο και 2 κόρες: την Σοφία και την Μαρία. Η γυναίκα του, σύμφωνα με το πιστοποιητικό του Πάνου Ζαφειρόπουλου, πέθανε λίγο καιρό αργότερα από τις κακουχίες και τις λύπες. Το 1865 η κόρη του Μαρία ήταν 50 ετών και ήταν χήρα του Ιωάννη Νικολάου, ενώ η Σοφία ήταν 48 ετών και ήταν χήρα του Χαράλαμπου Λαμπρίδη. Αυτές είχαν ζητήσει το 1846 και το 1865, αποζημίωση για τις θυσίες και το έργο του πατέρα τους από τις αρμόδιες επιτροπές της εποχής. Η επιτροπή κατέταξε τον Γεωργάκη Διγενή στην έβδομη τάξη των αξιωματικών, δηλαδή στους ανθυπολοχαγούς. Για την δράση του Διγενή έχουν γραφτεί πολλά από πολλούς ιστορικούς, όπως ο Κοντάκης, ο Φιλήμων, ο Φωτάκος, ο Τρικούπης, ο Φρατζής, ο Μωραϊτης, ο Θεοφανίδης, καθώς και στις εγκυκλοπαίδειες Ελευθερουδάκη και Λεξικό <<Ήλιος>>.
Ο Γεωργάκης Διγενής, όπως είδαμε, τιμήθηκε από το κράτος για την ανιδιοτελή δράση και τον ηρωϊκό του χαρακτήρα. Παρόλα αυτά, ο Διγενής δεν έχει τιμηθεί από την κοινωνία του Άστρους – Αγίου Ιωάννη. Θα πρέπει λοιπόν να στηθεί ένα μνημείο προς τιμήν του, έτσι ώστε να αποδώσουμε φόρο τιμής στην ευγενική του θυσία.
Ο Αγιαννίτης δικηγόρος Νικόλαος Μ. Μερκουριάδης (1883 – 1957), έγραψε ένα ποιήμα προς τιμήν του, με τίτλο <<Κράτα τη διάτα Διγενή>>:
Κράτα τη διάτα Διγενή
Κράτα τη διάτα Διγενή
στάσου σαν Λεωνίδας
και το Δραγούνι φύλαξε
Τούρκοι να μην περάσουν
Άκου ντουφέκια εκεί ψηλά
στάσου στα Δολιανά κανόνια
Δώσε καιρό στα Βέρβαινα
καιρό στον Νικήτα
Τους Τούρκους να στρουγγιάσουνε
στου Κόσσυφα το ρέμα
να τους χτυπήσουν για καλά
ρουθούνι να μη μείνει
Μονάχος τώρα ο Διγενής
με τους Βλαχαγιαννίτες
σαν τα λιοντάρια πολεμούν
Τούρκους καβαλαρέους
Οι Τούρκοι ήσανε πολλοί
ετούτοι μείναν λίγοι
και δεκαοχτώ Αγιαννίτες
Μα Τούρκοι δεν επέρασαν
του Δραγουνιού τη ράχη
Στα Βέρβαινα στα Δολιανά
κερδίσαμε τη μάχη !!
Σημειώσεις
(1) Σύμφωνα με πολλές πηγές, ο Γεωργάκης Διγενής ήταν Ζακυνθινός. Ο ιστορικός Θάνος Βαγενάς όμως, στο βιβλίο <<Χρονικά των Δολιανών – Η μάχη των Δολιανών (19 Μαϊου 1821)>>, καταρρίπτει την άποψη αυτή, αναδεικνύοντας τις ανακρίβειες ιστορικών που θέλουν τον Διγενή να εγκαταστάθηκε το 1821 στην Τσακωνιά κτλ. Με βάση την έντονη παρουσία της οικογένειας Διγενή στον Άγιο Ιωάννη και την ύπαρξη του Δημητρίου Διγενή περί το 1550, θεωρεί τις πληροφορίες περί Ζακυνθινής καταγωγής αβάσιμες και θεωρεί τον Γεωργάκη ντόπιο Αγιαννίτη. Όπως φαίνεται, η αληθινή καταγωγή του αποτελεί ακόμα ένα μυστήριο. Πιο κοντά στην πραγματικότητα φαίνεται πως είναι η άποψη του Νικόλαου Φλούδα, που τον θεωρεί μεν ως Ζακυνθινό αλλά τον θέλει να εγκαταστάθηκε στην περιοχή μας πριν την Επανάσταση.
(2) Ο <<Πύργος του Διγενή>> είναι ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα σωζόμενα αρχοντικά του Άστρους. Έχει την όψη πύργου, αλλά δεν διασώζεται στην αρχική του μορφή. Ο Νικόλαος Μερκουριάδης γράφει στα <<Χρονικά των Κυνουριέων>> το 1951: <<…εσώζετο ο πύργος του Διγενή ακέραιος με τα παρακείμενα καλύβια του, πριν τον μεταβάλλει ο αγοράσας αυτόν Κωστής Καλαμβοκίδης δια προσθηκών…>>. Η οικία αυτή άνηκε επίσης και στον εγγονό του Γεωργάκη, Μιχαήλ Μ. Διγενή ο οποίος ήταν αεροπαγίτης καθώς και στον κουνιάδο αυτού, τον δημοδιδάσκαλο Ιωάννη Μαρούδη. Αργότερα αγοράστηκε από τον Καλαμβοκίδη, ο οποίος τον ανακαίνισε αλλάζοντας την αρχική του μορφή και δίνοντας του την όψη <<νεοκλασικού πύργου>>.
Πηγές
- Νικολάου Ι. Φλούδα – Θυρεατικά, τόμος Γ’, Αθήνα 1983
- Κ. Χασαπογιάννη, Ι. Κουσκουνά, Ι. Κακαβούλια – Θυρεάτις Γη, Αθήνα 1981
- Χρονικά των Δολιανών Κυνουρίας, τόμος Β’ – Η Μάχη των Δολιανών (19 Μαϊου 1821), Αθήνα 1962
Συντάκτης: Ιωάννης Δ. Κουρμπέλης
Επιμέλεια-Παρουσίασης:Φώτης Τζιβελόπουλος
