Του Γιάννη Κουρόγιωργα
Kεντρικός πύργος Άστρους (Κάστρο Εστέλλα στον Αγιάννη)
«Κάστρο Εστέλλα (στον Αγιάννη), Το μνημείο προστατεύεται από τον Αρχαιολογικό Νόμο 3028/2002
Κάστρο Παραλίου ¨Αστρους, το κάστρο προστατεύεται από την ΥΑ-ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/41015/2009/8-6-2012,ΦΕΚ 196/ΑΑΠ/13-6-2012»
Η εκπομπή της ΕΡΤ Τοπόσημα του 1821 -Επίδαυρος, Άστρος, Τροιζήνα, που ήταν εκτός θέματος σχετικά με το ιστορικό Άστρος, με τις ανακρίβειες και τις άσχετες μπαρούφες ,αφού βάλλανε ένα δανεικό πεινασμένο « λύκο να φυλλάξει τα πρόβατα» του γείτονα , δεν ξεχάστηκε από την τοπική κοινωνία, ούτε θα ξεχασθεί ποτέ. Αντίθετα μας άνοιξε τα μάτια και «διαβαζουμε την ιστορία μας» που δεν «ξαναγράφεται ούτε σβήνεται» με τίποτα . Πως να σβηστεί το Χρονικό του Μορέως και η διακήρυξη της Β’Εθνοσυνέλευσης ¨ του Έθνους των Ελλήνων»….
Τείχη της ακρόπολης του Άστρους (Κάστρο Eστέλλα στον Αγιάννη)
Διαβάζοντας την ιστορία μας βρήκαμε ενδιαφέροντα θέματα σχετικά με τα κάστρα μας, από βιβλιογραφία που μας πρότεινε το Υπουργείο Πολιτισμού, και θέλουμε να μοιραστούμε με τους αναγνώστες μας που ενδιαφέροντε για ιστορικά θέματα και εκείνους που «διαβάζουν την ιστορία μας».
Κάστρο Παραλίου Άστρους
Ενδιαφέρον είναι ότι το κάστρο Εστέλλα στον Αγιάννη είχε και την ονομασία ‘Αστρος (Κάστρο, Ακρόπολη Άστρους) και ο Αγιάννης είχε και την ονομασία Αγιάννης Άστρους, Επάνω Άστρος, Αγιαννίτικα Καλύβια και το Άστρος είχε την ονομασία Αγιάννης,Καλύβια Άστρους,Αγιαννίτικα καλύβια.Επίσης ενδιαφέρον βρήκαμε διαβάζοντας για τα κάστρα, οι Ζαφειρόπουλοι αναφέρονται από τους ιστορικούς ότι ήταν οι πρώτοι κάτοικοι του Παραλίου Άστρους, το 1824-1825 έχτισαν σπίτια στο Κάστρο του Παραλίου Άστρους και ανακαίνησαν το κάστρο .Επίσης η πρώτη οικοδομική φάση του κάστρου εντοπίζεται στην περίοδο μεταξύ του 17ου αι. και του τέλους του 18ου αι και φυσικά η δεύτερη οικοδομική περίοδος εντοπίζεται από το 1824 και 1825 με τον Άκουρο.
‘Αστρος: Ιστορική αναδρομή
Με την πρώτη διοικητική διαίρεση του ελληνικού κράτους το 1835, το Άστρος εντάχθηκε στον Δήμο Θυρέας με έδρα τον οικισμό Άγιος Ιωάννης (ΦΕΚ 16Α – 24/05/1835). Από το 1841 έως το 1912, το Άστρος ήταν η χειμερινή έδρα του Δήμου Θυρέας , ο Αγιάννης ήταν η θερινή έδρα {ΦΕΚ 5Α – 08/03/1841) . Από το 1912 ο οικισμός αποτέλεσε έδρα κοινότητας Άστρους η οποία εξελίχθηκε στο Δήμο Άστρους το 1985 (ΦΕΚ 99Α – 28/05/1985) Από το 1998 το Άστρος αποτελεί έδρα του Δήμου Βόρειας Κυνουρίας (ΦΕΚ 244Α – 04/12/1997) .
Παράλιον Άστρος (Αρκαδίας) ΦΕΚ 32Α – 08/12/1845 Ο οικισμός προσαρτάται στο δήμο Θυρέας ΦΕΚ 252Α – 24/08/1912. Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Θυρέας και ορίζεται έδρα της κοινότητας Παραλίου Άστρους
Από το χωριό Άγιος Ιωάννης προήλθε το Άστρος , το Παράλιο Άστρος, αλλά και άλλοι οικισμοί.
Η πρώτη επίσημη αναφορά της πόλης με το όνομα «Άστρος» συναντάται σε χρυσόβουλο του έτους 1293 του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου . Η πρώτη όμως αναφορά με το όνομα «Άστρον» απαντά στο Γεωγράφο Κλαύδιο Πτολεμαίο (2ος αι. μ.Χ.). Ο Νίκος Βέης (1883–1958) καθηγητής Πανεπιστημίου και Ακαδημαϊκός αναφέρει «έχομε κατ΄ επανάληψιν μνείας του Κυνουριακού αυτού πολίσματος» του Άστρους το 1320,1372,1374, 1407,1421, ,1435, 1463, 1467, 1471, 1481. Ο Γ. Τερτσέτης αναφέρει «συνέτρωγαν ο Δημήτριος Υψηλάντης και ο Κολοκοτρώνης εις τους ίσκιους των δένδρων του Άστρους».(Διήγησις Συμβάντων της Ελληνικής φυλής σελ.287) Ο υπασπιστής του Κολοκοτρώνη Φωτάκος αναφέρεi μετά από το τραπέζι : «Από το Άστρος επεράσαμεν εις τον Άγιον Ιωάννην, και από εκεί, αφού εγευματίσαμεν εις ταις καμάρες του Αγίου Πέτρου, εφθάσαμεν εις Βέρβαινα». Η Συνέλευση, στα πρότυπα των Συνταγμάτων της Γαλλικής Επανάστασης του 1789 μ.Χ., συνέταξε και τη «Διακήρυξη της Β΄ των Ελλήνων Συνελεύσεως» υπογραμμένη από 128 Πληρεξούσιους, μεταξύ των οποίων και ο Κολοκοτρώνης, «Εξεδόθη εν Άστρει εντός του Μουσείου του Καρυτσιώτου», λέει η διακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης .
Για πολλούς αιώνες πριν την επανάσταση του 1821 σε διαφορές αναφορές και χάρτες οι δύο οικισμοί το Άστρος και ο Αγιάννης ανακατεύονται , το Άστρος αναφέρεται Άστρος ,γίνεται Αγιάννης ,Καλύβια Άστρους, Αγιαννίτικα καλύβια και ο Αγιάννης αναφέρεται Aγιάννης, γίνεται Άστρος, ορεινό Άστρος ,επάνω Άστρος και Αγιάννης του Άστρους .
Το Άστρος και ο Αγιάννης είναι μια κοινότητα και το σπουδαιότερο οι κάτοικοι είναι οι ίδιοι, είχαν και έχουν σήμερα σπίτια στον Άγιάννη και στο Άστρος. Οι περισσότεροι κάτοικοι είναι διπλοκάτοικοι με το Άστρος. Τους χειμερινούς μήνες διαμένουν αρκετοί τα Σαββατοκύριακα και τους καλοκαιρινούς μήνες το χωριό γεμίζει ζωή.
Κοντά στον Αγιάννη στη θέση «Ξηροκάμπι»(2 χλμ), βρίσκεται το Κάστρο Εστέλλα , σε ένα απόκρημνο λόφο σαν μία «φυσική πυραμίδα», ανάμεσα στα χωριά Άγιος Ιωάννης και Άγιος Πέτρος, είναι επίσης γνωστό σαν το κάστρο Ωριάς η κάστρο στο Ξηροκάμπι. Tο ορεινό αυτό κάστρο θεωρείται ότι είναι το οχυρό που αναφέρεται στο Αραγωνικό Χρονικό του Μορέως ως Estella (μετάφραση της ελληνικής λέξης Άστρος. Το κάστρο Εστέλλα έχτισε το 1256 ο Γουλιέλμος Βιλλαρδουίνος προς υποταγήν των ανυπότακτων γειτόνων Τσακώνων στη Σίταινα , Καστάνιτσα και Πραστό, εκεί που ήταν οι Τσάκωνες , «επάνω εις τα όρη » suso en law montanyas , όπως αναφέρεται στο Χρονικό του Μορέως.
Στην περιοχή υπήρξαν αρχαίες πόλεις όπως η Θυρέα, η Ανθήνη, η Νηριήδα και η Εύα στην οποία βρίσκεται η πασίγνωστη Έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού.
=========================================
Πηγές με συνοπτικά σχετικά κείμενα.
Νίκο Α. Βέη , Μνείαι του Άστρους Το τοπωνυμικό «Άρια»
(Ο Νίκος Βέης (1883; – 1958) ήταν Βυζαντινολόγος ιστορικός και νεοελληνιστής, καθηγητής Πανεπιστημίου και Ακαδημαϊκός).
“ Και δη εν τη αραγωνιακή παραλλαγή του Χρονικού του Μωρέως αναφέρεται ότι ο πρίγκιψ του Μωρέως Γουλιέλμος Βιλλαρδουίνος προς ευκολωτέραν υποταγήν των Τσακώνων έκτισε , τω 1256, το κάστρον, όπερ καλείται la Estella” Παραθέτω…. Et le princep por mellor senyorear los fizo alli un castiello suso en las montanyas, el qual se clama la Estella (σ.93»
«Όθεν το castiello la Estella (=Άστρος) πρέπει να αναζητήσωμε στα ενδότερα της Κυνουρίας « suso en las montanyas”,
«Και όντως το Άστρος και κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους ήτο διμερές… οι κατοικούντες τα λεγόμενα Καλύβια Άστρους (είτε Αγιαννίτικα) αναγκάζονται ένεκεν των ελωδών πυρετών ν’αναβαίνωσιν εις το Άγιον Ιωάννη. … ο Άγιος Ιωάννης κατ αρχάς είχεν υπόστασιν σαν θερινή κατοικία των Αστρινών καλουμένη και (επάνω) Άστρος και Αγιάννης Άστρους,έπειτα δε κατέστη και αυτοτελές χωρίον ,ότε μετά την Άλωσιν της Βασιλευούσης …Και ακριβώς επί μεμονωμένου βουνού άνωθεν του Αγίου Ιωάννου (=Επάνω Άστρους) κείται … το Κάστρο τη Ωριάς …Κατά την εμήν γνώμην μετά τας ανωτέρω εξηγήσεις πιθανώτατα δυνάμεθα να ταυτίσωμεν το Κάστρο της Ωριάς του Πάρνωνος προς το Estella =Άστρος.(σελ 99-100)
«Κατά τας αρχάς δε της Ελληνικής Επαναστάσεως εσχηματίσθη η σημερινή παρά την θάλασσαν πολίχνη του Άστρους, πρώτων των Ζαφειρόπουλοων οικοδομησάντων οχυρούς οίκους εν αυτή»
=================================
Αναστάσιος Ι. Μπάλλας ,Πελοποννησιακά, Τόμος ΚΓ Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών,Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών
Άστρος ( σ.209-210 Κάστρο Άστρους )
«Η σημαντικη αυτή οχύρωση είναι η Εστέλλα του Αραγωνικού Χρονικού το κάστρο έχτισε ο Βιλλαρδουίνος στο βόρειο άκρο του Πάρνωνα. Ειναι επίσης άλλο ένα από τα πολλά κάστρα της Ωριάς,Έχει περιγραφεί επαρκώς από τον Antoine Bon και τον Πέππα»
«Γνωρίζουμε ότι μετά την κατάκτηση της Μονεμβασίας ο Βιλλαρδουίνος έχτισε ένα κάστρο το 1256 πάνω στα βουνά για να ελέγχη τους Τσάκωνες. Η σχετική αναφορά στο «Βιβλίο των Άθλων» έχει ως εξής. Et le princep por mellor fenyorear los fizo alli un castiello suso en las montagnas, el qual se clama la Estella (Libro σ.49»
«Πρώτος το αναφέρει ο Leake Travels II σ.486 γράφοντας πως δύο μίλλια πάνω από τα Αγιαννίτικα καλύβια , στον καλλιεργημένο κάμπο του Ξηροκαμπιού υπάρχει ένα φρούριο Ελληνικό».
==============================================
Από ΄ΥΠΠΟΑ, Κάστρο Εστέλλα (στον Αγιάννη),
Εστέλλα, κάστρο – mobileContent – eCastles (culture.gr)
Θέση:Το κάστρο εντοπίζεται σε φυσικό έξαρμα με υψόμετρο 1.008μ. στα νοτιοανατολικά του οροπεδίου Ξερόκαμπος και ανάμεσα στα χωριά Άγιος Ιωάννης και Άγιος Πέτρος…..
Σήμερα, το ορεινό αυτό κάστρο θεωρείται ότι είναι το οχυρό που αναφέρεται στο Αραγωνικό Χρονικό ως Estella ((μετάφραση της ελληνικής λέξης Άστρος) και έχει μείνει γνωστό με το δημώδες όνομα Κάστρο της Ωριάς, το οποίο απαντά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, λόγω της λαϊκής παράδοσης σχετικά με την κατάληψή του…..
Το κάστρο της Estella ανήκε στο μεσαιωνικό δρόγγο του Δραγαλέβου (Δραγαλεβός, Γαρδαλεβός, Δραγάλιγος και Δραγαλιβός), ο οποίος καταλάμβανε την ευρύτερη περιοχή γύρω από το Άστρος και αποτελούσε το βορειότερο τμήμα της σημερινής Κυνουρίας.»
=====================================
Από ΥΠΠΟΑ ,Κάστρο Παραλίου Άστρους
Παράλιο Άστρος – mobileContent – eCastles (culture.gr)
«Η ταύτιση της θέσης Άστρος και του κάστρου της, καθώς και ο συσχετισμός τους με τις ονομασίες Αστρίτσι και Estella [=Άστρος (ελλ.)] δημιούργησε σύγχυση στους ιστορικούς και χαρτογράφους του παρελθόντος, αλλά και σε νεώτερους ερευνητές. Το κάστρο στο παράλιο Άστρος συγχεόταν κυρίως με το κάστρο Estella, το οποίο σύμφωνα με το Αραγωνικό Χρονικό ανεγέρθηκε το 1256 από τον Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο για τον έλεγχο των ατίθασων Τσακώνων. Ωστόσο, το κάστρο Estella έχει πλέον ταυτιστεί με το οχυρό στο Ξεροκαστέλλι στην ορεινή ενδοχώρα της βορειοανατολικής Κυνουρίας….
Η μελέτη των καταλοίπων του κάστρου επιτρέπει τη διάκριση δυο οικοδομικών φάσεων. Η πρώτη φάση αφορά στην περίοδο μεταξύ του 17ου αι. και του τέλους του 18ου αι….. Η δεύτερη οικοδομική περίοδος εντοπίζεται από το 1824 και 1825, εποχή που το κάστρο ενισχύθηκε και κατοικήθηκε από τους μυημένους στην Φιλική Εταιρία εύπορους έμπορους του εξωτερικού, αδερφούς Ζαφειρόπουλους
Από το Υπουργείο Πολιτισμού
Ο τονισμός είναι δικός μας
ΥΠΠΟΑ/ΕΦΑΑΡΚ/ Α.Π. 91048/03-03-2022
«Όσον αφορά, τέλος, στο τρίτο ερώτημά σας σχετικά με τα κάστρα αρμοδιότητας της Υπηρεσίας μας, σας παραθέτουμε τους κάτωθι υπερσυνδέσμους προκειμένου όχι μόνο να ενημερωθείτε για το ποια είναι τα κάστρα της Κυνουρίας αλλά και για να σταχυολογήσετε χρήσιμες πληροφορίες ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, ούτως ώστε να έχετε μια σφαιρική θεώρηση σχετικά με το θέμα:»
http://ecastles.culture.gr/ (του ΥΠ.ΠΟ.Α.)
Κάστρο Εστέλλα
Θέση
Το κάστρο εντοπίζεται σε φυσικό έξαρμα με υψόμετρο 1.008μ. στα νοτιοανατολικά του οροπεδίου Ξερόκαμπος και ανάμεσα στα χωριά Άγιος Ιωάννης και Άγιος Πέτρος. Το κάστρο έχει κατασκευαστεί σε στρατηγική θέση, στο δρόμο που ένωνε την Αργολίδα με την Λακωνία και τα παράλια της Κυνουρίας με την ενδοχώρα της Αρκαδίας.
Ιστορικά στοιχεία
Η ταύτιση του κάστρου απασχόλησε και προβλημάτισε τους ερευνητές από πολύ νωρίς. Δυσχερή έκανε την ταύτιση της θέσης Άστρος με το κάστρο, η παρουσία και άλλων σχετικών ονομασιών που αφορούν στα παράλια και στην ενδοχώρα της βορειοανατολικής Κυνουρίας με αποτέλεσμα οι όροι Άστρος, Αστρίτσι και Estella να συγχέονται σε χωρογραφικούς καταλόγους, παλαιούς χάρτες και αναφορές νεώτερων ιστορικών.
Σήμερα, το ορεινό αυτό κάστρο θεωρείται ότι είναι το οχυρό που αναφέρεται στο Αραγωνικό Χρονικό ως Estella ((μετάφραση της ελληνικής λέξης Άστρος) και έχει μείνει γνωστό με το δημώδες όνομα Κάστρο της Ωριάς, το οποίο απαντά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, λόγω της λαϊκής παράδοσης σχετικά με την κατάληψή του.
Το κάστρο της Estella ανήκε στο μεσαιωνικό δρόγγο του Δραγαλέβου (Δραγαλεβός, Γαρδαλεβός, Δραγάλιγος και Δραγαλιβός), ο οποίος καταλάμβανε την ευρύτερη περιοχή γύρω από το Άστρος και αποτελούσε το βορειότερο τμήμα της σημερινής Κυνουρίας. Το 1463 πέρασε στα χέρια των Ενετών, ενώ το 1467 καταλήφθηκε από τους Τούρκους. Από την εποχή αυτή το κάστρο της Estella φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε, καθώς έπαψε να κατέχει στρατιωτική σημασία για τους Οθωμανούς μετά και την κατάληψή του.
Χρονολόγηση: σταυροφορική/υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος – 15ος αι.)
Περιγραφή
Το σχήμα του κάστρου ακολουθεί την φυσική διαμόρφωση του εδάφους, η δυτική πλευρά του οποίου είναι ομαλή και η ανατολική πιο κρημνώδης. Αποτελείται από δυο οχυρωματικούς περιβόλους που προστατεύουν τη δυτική πιο ευπρόσβλητη πλευρά, ενώ το εξωτερικό τείχος περιβάλει οικισμό και το εσωτερικό στην κορυφή του υψώματος την ακρόπολη. Η συνολική έκταση του κάστρου ανέρχεται περίπου στα 22 στρέμματα.
Στον εξωτερικό περίβολο αυτό δεν έχει εντοπιστεί είσοδος. Αντιθέτως, στον εσωτερικό, διακρίνεται η κύρια είσοδος της ακρόπολης, ενώ κοντά στο βόρειο άκρο του τείχους απαντά μια δεύτερη. Τέλος, ενδείξεις και για μια τρίτη είσοδο υπάρχουν στο νοτιοανατολικό τμήμα του τείχους. Το εξωτερικό τείχος είναι κατασκευασμένο από ξηρολιθιά. Οι λίθοι είναι επεξεργασμένοι, πλακοειδούς σχήματος. Η οχύρωση της ακρόπολης αποτελείται από λιθοδομή με ασβεστοκονίαμα. Εντός του περιβόλου απαντά πύργος επόπτευσης τετράγωνης κάτοψης που διασώζεται σε ύψος 3 μέτρα. Έχει κατασκευαστεί από λιθοδομή με ασβεστοκονίαμα, ενώ στη δυτική πλευρά του πύργου διακρίνεται χρήση πλίθων.
Εντός του εξωτερικού περιβόλου και εκτός του εσωτερικού, εντοπίζονται ίχνη οικισμού που αποτελούνται από αρκετές μονόχωρες ορθογώνιες κατασκευές από ξηρολιθιά. Ένα διώροφο κτίσμα μόνο ξεχωρίζει λόγω του προθαλάμου και των δυο χώρων που διαθέτει.
Το μνημείο σήμερα
Η κατάσταση διατήρησης του κάστρου σήμερα δεν είναι ιδιαιτέρως καλή. Το μνημείο προστατεύεται από τον Αρχαιολογικό Νόμο 3028/2002.
Βιβλιογραφία
Καρποδίνη Ε., Κάστρα της Πελοποννήσου, Αθήνα 1993, 242-243
Μπάλλας Α., «Κάστρα της Κυνουρίας. Επισκόπηση των μεσαιωνικών κάστρων της Τσακωνιάς», Πελοποννησιακά ΚΣΤ΄ (2001-2002), 208-210
Κουσκουνάς Ι., «Η ίδρυση του φρουρίου ¨Άστρους¨», Θυρεάτις Γη (Ιστορία – Αρχαιολογία – Λαογραφία), Κουσκουνάς Ι. – Χασαπογιάννης Κ. – Κακαβούλιας Ι. (επιμ.), 1981, 168-171
Κουσκουνάς Ι., «Το Άστρος και τα γειτονικά μεσαιωνικά φρούρια», Θυρεάτις Γη (Ιστορία – Αρχαιολογία – Λαογραφία), Κουσκουνάς Ι. – Χασαπογιάννης Κ. – Κακαβούλιας Ι. (επιμ.), 1981, 175-177
Πέππας Ι., Μεσαιωνικές σελίδες της Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Αττικής, Αθήνα 1990, 178, 182-185
Ρωμαίος Α., Τοπογραφικά της Φραγκοκρατίας, Πελοποννησιακά Β΄(1957), 23-24
Σαραντάκης Π., Αρκαδία: Οι Ακροπόλεις – Τα Κάστρα & Οι πύργοι της σιωπηλά ερείπια μιας δοξασμένης γης, Αθήνα 2006, 152, 155-158
Σφηκόπουλος Ι., Τα Μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968, 199-201
Buchon A., Nouvelles recherches historiques sur la principauté française de Morée et ses hautes baronies, v. 1, Paris 1843, 397
Buchon A., Recherches historiques sur la principauté francaise de Morée et ses hautes baronies, v. 1, Paris 1845, 65
Bees N., «Μνείαι του Άστρους κατά τους μέσους αιώνας», Byzantinische Zeitschrift 17 (1908), 92-105
Bon A., La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la Principauté d’Achaïe (1205-1430), Paris 1969, 73, 220, 280, 500, 515-516
Hopf Ch., Chroniques gréco-romanes inédites ou peu connues, publiées avec notes et tables généalogiques, Berlin, Weidmann, 1873, 202-203, 205-206
Zakythinos A., Le despotat grec de Morée. Histoire politique, Variorum Reprints, London 1975, 164
Πρόσβαση στο Κάστρο
Το κάστρο βρίσκεται σε απόσταση 2,5χλμ. νοτιοδυτικά του Αγ. Ιωάννη Κυνουρίας. Μετά το χωριό Άγ. Ιωάννη ξεκινά χωματόδρομος από την επαρχιακή οδό διαμέσου του Ξερόκαμπου, ο οποίος οδηγεί έως τους πρόποδες του υψώματος. Μέχρι την κορυφή, ακολουθεί ανάβαση περίπου 45 λεπτών.
========================================
Παράλιο Άστρος
Θέση
Το Παράλιο Άστρος απέχει 4χλμ. από το Άστρος. Το κάστρο βρίσκεται σε κορυφή στο νότιο τμήμα του λόφου «Νησί» του Παράλιου Άστρους βόρεια του οικισμού. Η θέση του κάστρου εξασφάλιζε τον έλεγχο των δρόμων που οδηγούσαν στα Δολιανά, στο Άστρος και στο Λεωνίδιο. Η στρατηγική σημασία της θέσης ενισχυόταν και από την άμεση επικοινωνία με το λιμάνι και τη θέα προς ολόκληρο τον Αργολικό κόλπο.
Ιστορικά στοιχεία
Στη βόρεια πλευρά του λόφου εντοπίζονται τα κατάλοιπα αρχαίου τείχους της Ακρόπολης της Θυρέας. Από πολύ νωρίς, η θέση μαρτυρείται ως «Άστρο-Άστρος» λόγω του αστεροειδούς σχήματος του ακρωτηρίου στο οποίο κτίστηκε, ενώ γνωστή είναι και η ονομασία του λόφου ως «Νησί». Παλαιότερα ονομαζόταν εξίσου και Σκάλα του Άστρους.
Η ταύτιση της θέσης Άστρος και του κάστρου της, καθώς και ο συσχετισμός τους με τις ονομασίες Αστρίτσι και Estella [=Άστρος (ελλ.)] δημιούργησε σύγχυση στους ιστορικούς και χαρτογράφους του παρελθόντος, αλλά και σε νεώτερους ερευνητές. Το κάστρο στο παράλιο Άστρος συγχεόταν κυρίως με το κάστρο Estella, το οποίο σύμφωνα με το Αραγωνικό Χρονικό ανεγέρθηκε το 1256 από τον Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο για τον έλεγχο των ατίθασων Τσακώνων. Ωστόσο, το κάστρο Estella έχει πλέον ταυτιστεί με το οχυρό στο Ξεροκαστέλλι στην ορεινή ενδοχώρα της βορειοανατολικής Κυνουρίας.
Έχει υποστηριχθεί ότι στη θέση του κάστρου του Παράλιου Άστρους είχε προηγηθεί μεσαιωνικό κάστρο, υπόθεση που λόγω απουσίας επαρκών στοιχείων δεν γίνεται να επιβεβαιωθεί. Η μελέτη των καταλοίπων του κάστρου επιτρέπει τη διάκριση δυο οικοδομικών φάσεων. Η πρώτη φάση αφορά στην περίοδο μεταξύ του 17ου αι. και του τέλους του 18ου αι. Ίσως μάλιστα να σχετίζεται με την ανακατάληψη της περιοχής το 1715 από τους Οθωμανούς και την οικοδομική τους δραστηριότητα για τον έλεγχο τοπικών κινημάτων. Η δεύτερη οικοδομική περίοδος εντοπίζεται από το 1824 και 1825, εποχή που το κάστρο ενισχύθηκε και κατοικήθηκε από τους μυημένους στην Φιλική Εταιρία εύπορους έμπορους του εξωτερικού, αδερφούς Ζαφειρόπουλους.
Σημαντική στιγμή για την ιστορία του κάστρου αποτελεί η μάχη στις 5-6 Αυγούστου 1826, όπου οι αγωνιστές υπό τον Παναγιώτη Ζαφειρόπουλου αντιμετώπισαν ηρωικά τον στρατό του Ιμπραήμ, τον οποίο ηγούταν ο Σουλεϊμάν πασάς και ανάγκασαν τα αιγυπτιακά στρατεύματα να τραπούν σε φυγή.
Χρονολόγηση: Οθωμανική/ενετική περίοδος (15ος – 19ος αι.)
Περιγραφή
Το κάστρο αποτελείται από εσωτερικό τετράπλευρο οχυρωματικό περίβολο και δυο εξωτερικούς στα δυτικά και ανατολικά του. Ο ανατολικός εξωτερικός περίβολος σχηματίζει ορθογώνια αυλή. Αντίστοιχα, ο δυτικός διαμορφώνεται σε δυο προμαχώνες τριγωνικού σχήματος και διαθέτει δύο κυκλικούς πύργους με scarpa, cordone και parapetto, όπου ανοίγονται κανονιοθυρίδες.
Στο βορειοδυτικό άκρο του δυτικού εξωτερικού περιβόλου υπάρχει είσοδος που προστατευόταν από τον πύργο στα ανατολικά της. Μια ακόμη πύλη, η οποία διαμορφώθηκε κατά τη δεύτερη οικοδομική φάση του κάστρου, βρίσκεται στο μέσον του ανατολικού εξωτερικού περιβόλου. Η πρόσβαση σε αυτή γίνεται μέσω λίθινης κλίμακας.
Τυφεκιοθυρίδες ανοίχτηκαν κατά την πρώτη οικοδομική φάση του κάστρου, τόσο στο τείχος των εξωτερικών περιβόλων, όσο και στον εσωτερικό, ενώ στα χρόνια της Επανάστασης ορισμένες από αυτές κλείστηκαν και ανοίχτηκαν νέες.
Ο εσωτερικός περίβολος διαμορφώθηκε κατά την δεύτερη οικοδομική φάση του κάστρου. Εντός του χώρου αυτού υψώνονται οι κατοικίες των τριών αδερφών Ζαφειρόπουλων. Πρόκειται για ευρύχωρες οικίες που δηλώνουν την ευμάρεια των κατόχων τους, χωρίς έντονα αμυντικό χαρακτήρα. Η ασφάλειά τους εξασφαλιζόταν από την οχυρότητα της θέσης του κάστρου, αλλά και από τον οχυρωματικό περίβολο που τα προστάτευε.
Η οικία του Παναγιώτη Ζαφειρόπουλου στη νοτιοδυτική γωνία του περιβόλου αποτελείται από υπερυψωμένο όροφο ορθογωνικής κάτοψης και υπόγειο με κινστέρνα. Το κτήριο είναι θεμελιωμένο σε προγενέστερη κατασκευή. Η είσοδος στην οικία γίνεται μέσω λίθινης κλίμακας στηριζόμενης σε καμάρα. Ο όροφος λειτουργούσε ως χώρος υποδοχής, εστίασης και προετοιμασίας φαγητού και διέθετε τζάκι.
Η οικία του Κωνσταντίνου Ζαφειρόπουλου στη νοτιοανατολική πλευρά του περιβόλου αποτελείται από όροφο ορθογωνικής κάτοψης και υπόγεια κινστέρνα. Ο όροφος διαμορφωνόταν σε δωμάτια, το κεντρικό από τα οποία λειτουργούσε ως χώρος διαμονής, στα δυτικά υπήρχε κουζίνα και βοηθητικό δωμάτιο με τζάκι, ενώ στα ανατολικά χώρος υποδοχής και κοιτώνες.
Η οικία Ιωάννη Ζαφειρόπουλου στη βορειανατολική πλευρά του κάστρου αποτελείται από ένα ορθογωνικής κάτοψης διώροφο κτίριο, στο οποίο εφάπτεται ισόγειο σχήματος Γ με υδατοδεξαμενή στα νότια του και δευτερεύοντα ορθογώνιο χώρο βορειοδυτικά.
Εντός του κάστρου εντοπίζονται επίσης λείψανα διάφορων βοηθητικών χώρων, υπόγειων και υπέργειων δεξαμενών, αλλά και αγωγοί ύδατος.
Το μνημείο σήμερα
Το κάστρο προστατεύεται από την ΥΑ
ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/41015/2009/8-6-2012,ΦΕΚ 196/ΑΑΠ/13-6-2012. Η κατάσταση διατήρησης του κάστρου είναι σχετικά καλή. Οι εξωτερικοί περίβολοι έχουν υποστεί φθορές και καταρρεύσεις της λιθοδομής, γεγονός που καθιστά την επίσκεψη στα σημεία αυτά επικίνδυνη. Η οικία Ιωάννη Ζαφειρόπουλου βρίσκεται σε κακή κατάσταση διατήρησης, αυτή του Κωνσταντίνου Ζαφειρόπουλου σε μέτρια, ενώ η οικία του Παναγιώτη είναι η καλύτερα σωζόμενη.
Βιβλιογραφία
Αρβανίτη Σμ., «Το κάστρο του Παραλίου Άστρους Κυνουρίας. Πρώτες παρατηρήσεις», Πρακτικά του Ζ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Πύργος- Γαστούνη-Αμαλιάδα, 11-17 Σεπτεμβρίου 2005), τ. Δ΄, Βυζάντιον-Συμπληρώματα, Πελοποννησιακά, Παράρτημα 27 (2007), 385-410
Καρποδίνη Ε., Κάστρα της Πελοποννήσου, Αθήνα 1993, 242-243
Κουσκουνάς Ι., «Η Χερσόνησος του Παράλιου Άστρους», Θυρεάτις Γη (Ιστορία – Αρχαιολογία – Λαογραφία), Κουσκουνάς Ι. – Χασαπογιάννης Κ. – Κακαβούλιας Ι. (επιμ.), 1981, 121-123
Κουσκουνάς Ι., «Το Άστρος και τα γειτονικά μεσαιωνικά φρούρια», Θυρεάτις Γη (Ιστορία – Αρχαιολογία – Λαογραφία), Κουσκουνάς Ι. – Χασαπογιάννης Κ. – Κακαβούλιας Ι. (επιμ.), 1981, 175-177
Μπάλλας Α., «Κάστρα της Κυνουρίας. Επισκόπηση των μεσαιωνικών κάστρων της Τσακωνιάς», Πελοποννησιακά ΚΣΤ΄ (2001-2002), 208-209
Πέππας Ι., Μεσαιωνικές σελίδες της Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Αττικής, Αθήνα 1990, 176-177
Σαραντάκης Π., Αρκαδία: Οι Ακροπόλεις – Τα Κάστρα & Οι πύργοι της σιωπηλά ερείπια μιας δοξασμένης γης, Αθήνα 2006, 150-155
Σφηκόπουλος Ι., Τα Μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968, 198
Φιλιππίδης Δ., «Κυνουρία», Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Πελοπόννησος Α’, τ. 4, Αθήνα 1985, 170-173
Bees N. A., «Μνείαι του Άστρους κατά τους μέσους αιώνας», Byzantinische Zeitschrift 17 (1908), 92-105
Bon A., La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la Principauté d’Achaïe (1205-1430), Paris 1969, 73, 220, 280, 500, 515-516
Zakythinos A. , Le despotat grec de Morée. Histoire politique, Variorum Reprints, London 1975, 78, 164, 166
Πρόσβαση στο Κάστρο
Ο επισκέπτης συναντά πρώτα το φυλάκιο του αρχαιολογικού χώρου και ύστερα τον ανατολικό εξωτερικό περίβολο του οχυρού. Η είσοδος στην εσωτερική αυλή του κάστρου πραγματοποιείται μέσω λίθινης κλίμακας και από την ανατολική πύλη.
Πηγές
Νίκο Α. Βέη , Μνείαι του Άστρους
(σελ 93-104)
Θυρεάτις Γη ( Ιστορία – Αρχαιολογία – Λαογραφία ) Ιωάννης Κουσκουνάς – Κυριάκος Χασαπογιάννης -Ιωάννης Κακαβούλιας. 1981
Αρβανίτη Σμ., «Το κάστρο του Παραλίου Άστρους Κυνουρίας
Αναστάσιος Ι. Μπάλλας ,Πελοποννησιακά, Τόμος ΚΓ Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών,Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (Άστρος ( σ.209-210 )
Εστέλλα, κάστρο – mobileContent – eCastles (culture.gr)
Παράλιο Άστρος – mobileContent – eCastles (culture.gr)
Home – Κοινότητα Άστρους (koinotita-astrous.gr)
http://ecastles.culture.gr/ (του ΥΠ.ΠΟ.Α.)
Οι δύο φωτογραφίες για το Κάστρο Εστέλλα , που αναφέρεται «Κεντρικός πύργος Άστρους» και «Τείχη της ακρόπολης του Άστρους» είναι Από το
Αναστάσιος Ι. Μπάλλας ,Πελοποννησιακά, Τόμος ΚΓ Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών,Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών
Για περισσότερα δείτε τους παρακάτω συνδέσμους
Για το Κάστρο Εστέλλα (στον Αγιάννη)
Εστέλλα, κάστρο – mobileContent – eCastles (culture.gr)
Κάστρο Εστέλλα ή Κάστρο της Ωριάς ή κάστρο στο Ξηροκάμπι
Κάστρο Εστέλλα – Ελληνικά Κάστρα – Kastra.eu
Για το Κάστρο Παραλίου ¨Αστρους
Παράλιο Άστρος – mobileContent – eCastles (culture.gr)
Κάστρο Παράλιου Άστρους – Ελληνικά Κάστρα – Kastra.eu
Κάστρο Παραλίου Άστρους η των Ζαφειρόπουλων
Ο οικιστής του Παραλίου Άστρους Αγιαννίτης στρατηγός Πάνος Ζαφειρόπουλος η Άκουρος
Ο κεντρικός πύργος του κάστρου Εstella στον Αγιάννη
astrosgr.com – Γιάννης Κουρόγιωργας
